Η παράδοση για το παρελθόν της Ηλείας αποτελεί ένα κράμα από μύθους και ιστορικά γεγονότα. Περίπου τρεις χιλιάδες χρόνια π.Χ., οι Έλληνε...
Η παράδοση για το παρελθόν της Ηλείας αποτελεί ένα κράμα από μύθους και ιστορικά γεγονότα. Περίπου τρεις χιλιάδες χρόνια π.Χ., οι Έλληνες κατήλθαν κυρίως από την ξηρά στον Ελλαδικό χώρο, βρίσκοντας εκεί προελληνικό πληθυσμό. Αυτοί, οι παλαιότεροι κάτοικοι της Ηλείας ήταν Αχαιοί και αναμίχθηκαν με τον προελληνικό πληθυσμό της περιοχής, αλλά και με φύλα από την Θεσσαλία, την Αττική, τη Βοιωτία, την Μικρά Ασία και την Κρήτη.
Λέγεται ότι ο πρώτος βασιλιάς της Ηλείας, Αέθλιος, γιος του Δία και της Πρωτογένειας, εγκαταστάθηκε στην Ηλεία, φέρνοντας μαζί του φύλα Θεσσαλών. Η συγγένεια με τους Θεσσαλούς φαίνεται και από την ύπαρξη κοινών τοπωνυμίων σε Ηλεία και Θεσσαλία [Πηνειός, Λάρισος, Ενιπέας κ.λ.π.]. Κατά την κάθοδο των Δωριέων [1100 π.Χ.] εισβάλλουν στην Ηλεία Αιτωλικά φύλα.
Οι Ηλείοι πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο [που έγινε μάλλον τον 12ο αιώνα π.Χ.], με σαράντα πλοία, αντίθετα από τους Πισάτες οι οποίοι απείχαν. Στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας [480 π.Χ.], οι Ηλείοι έφθασαν με στρατό στον Ισθμό για να βοηθήσουν, όμως ένα χρόνο αργότερα, στις Πλαταιές [479 π.Χ.] φθάνουν μετά την μάχη, γεγονός για το οποίο τιμωρήθηκαν με εξορία οι στρατηγοί τους. Μετά τους Περσικούς Πολέμους συντελούνται πολιτειακές μεταρρυθμίσεις κατά το αθηναϊκό πρότυπο, όπως η δημιουργία της βουλής των πεντακοσίων, τους οποίους εξέλεγαν όλοι οι ελεύθεροι πολίτες. Οι κάτοικοι χωρίστηκαν σε δέκα φυλές και ο αριθμός των Ελλανοδικών αυξήθηκε σε δέκα [ένας από κάθε φυλή].
Η Ηλεία υπάγεται διοικητικά στην Provincia Achaia και διοικείται αρχικά από τον Γαλέριο και μετά από τον Λικίνιο, μέχρι το 324 μ.Χ. που αναλαμβάνει ο Μεγάλος Κωνσταντίνος. Στα χρόνια του Μ. Κωνσταντίνου η Provincia Achaia υπάγεται άμεσα στη διοίκηση της Μακεδονίας. Η Ολυμπία γίνεται ένα από τα κέντρα αντίστασης στη νέα θρησκεία, τον Χριστιανισμό, με αποτέλεσμα το Ιερό να πέσει στην δυσμένεια του Κωνσταντίνου του Β’. Στα χρόνια του Ιουλιανού, το Ιερό γνωρίζει την τελευταία περίοδο ακμής. Απαλλάσσεται από την φορολογία και γίνεται προσπάθεια αναβίωσης των αρχαίων θρησκευτικών κέντρων. Το τελειωτικό χτύπημα δέχεται η Ολυμπία επί Θεοδοσίου του Α’, το 393 μ.Χ., όταν βγάζει διάταγμα με το οποίο απαγορεύεται οριστικά η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων.
Μετά την απελευθέρωση η ιστορία της Ηλείας συνδέθηκε με την σταφίδα. Η καλλιέργειά της μέχρι την απελευθέρωση [1830] ήταν σχετικά περιορισμένη, γεγονός που οφείλεται στο ότι η σταφίδα δεν ήταν απαραίτητη στη διατροφή του αγροτικού πληθυσμού. Ωστόσο, από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του νεοελληνικού κράτος, η καλλιέργειά της άρχισε να παίρνει εντυπωσιακές διαστάσεις λόγω της ζήτησης του προϊόντος στο εξωτερικό και κυρίως την Αγγλία. Τις επόμενες δεκαετίες η σταφίδα αποτέλεσε το κυριότερο εξαγωγικό προϊόν του Ελληνικού Βασιλείου.
Η κατασκευή του σιδηροδρόμου και συγκεκριμένα της γραμμής Πύργου-Κατακόλου, που λειτούργησε στις 3 Φεβρουαρίου 1883 και ήταν η πρώτη γραμμή σε ολόκληρη την Ελλάδα και αμέσως μετά η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Πειραιώς-Καλαμάτα που συνέδεε όλες τις σημαντικότερες πόλεις του Ηλειακού κάμπου, οι τοπικές γραμμές Καβάσιλα-Κυλλήνη και Πύργος-Αρχαία Ολυμπία, μαρτυρούν την άνθιση και την σπουδαιότητα του εμπορίου της σταφίδας που διεξάγετε στην ευρύτερη περιοχή της Ηλείας.
Η σταφιδική κρίση σηματοδοτεί την εκβιομηχανοποίηση της περιοχής και κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, αρχίζει μια διαδικασία βιομηχανικής απογείωσης με τη δημιουργία πολυάριθμων οινοποιείων, οινοπνευματοποιείων και ποτοποιείων. Τα περισσότερα από αυτά παρέμειναν μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, ή έκλεισαν, μερικά όμως εξελίχθηκαν σε σημαντικές βιομηχανικές μονάδες.
