Ιωάννης Γουτεμβέργιος

Ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος αναφέρεται συχνά ως εφευρέτης της τυπογραφίας, ενώ στην πραγματικότητα απλώς ανέπτυξε την πρώτη μέθοδο χρήσης κι...

Ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος αναφέρεται συχνά ως εφευρέτης της τυπογραφίας, ενώ στην πραγματικότητα απλώς ανέπτυξε την πρώτη μέθοδο χρήσης κινουμένων στοιχείων και πιεστηρίου που επέτρεπε την ταχύτερη και ακριβέστερη εκτύπωση.

Καμία εφεύρεση δεν εκπορεύεται από τον εγκέφαλο ενός μόνο ανθρώπου, κάτι που ασφαλώς ισχύει και στην περίπτωση της τυπογραφίας. Σφραγίδες και σφραγιδοφόροι δακτύλιοι που εφαρμόζουν την αρχή της σταθερής τυπογραφίας χρησιμοποιούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων. Η σταθερή τυπογραφία [κλισέ] ήταν γνωστή στην Κίνα πολλές εκατονταετίες πριν από τη γέννηση του Γουτεμβέργιου. Μάλιστα, βρέθηκε εκεί ένα τυπωμένο κείμενο που ανάγεται χρονικά στο 868 περίπου. Η διαδικασία είχε επίσης εισαχθεί στη Δύση προτού γεννηθεί ο Γουτεμβέργιος. Το κλισέ επιτρέπει την παραγωγή πολλών αντιτύπων του ίδιου κειμένου. Έχει όμως ένα σημαντικό μειονέκτημα: επειδή για κάθε σελίδα πρέπει να χαράσσεται εκ νέου μια μεταλλική ή ξύλινη πλάκα, η διαδικασία δεν προσφερόταν για την παραγωγή πολυσέλιδων βιβλίων.

Λέγεται, ενίοτε, ότι η κύρια συνεισφορά του Γουτεμβέργιου στο δυτικό πολιτισμό είναι η εφεύρεση των κινούμενων στοιχείων. Εν τούτοις η κινητή τυπογραφία επινοήθηκε στην Κίνα κάπου στα μέσα του 11ου αιώνα από τον Πι Σενγκ. Το πρωτότυπο ήταν κατασκευασμένο από πηλό, υλικό όχι ιδιαίτερα ανθεκτικό. Άλλοι Κινέζοι και Κορεάτες προέβησαν σε βελτιώσεις χρησιμοποιώντας σε πρώιμο στάδιο μεταλλικά στοιχεία. Παρ' όλα αυτά θα ήταν σφάλμα να θεωρήσουμε τον Πι Σενγκ ιδιαιτέρως σημαίνουσα προσωπικότητα.

Κατ' αρχήν, οι Ευρωπαίοι δεν πληροφορήθηκαν την ύπαρξη των κινούμενων στοιχείων από την Κίνα, αλλά ανέπτυξαν την τεχνική ανεξάρτητα. Κατά δεύτερον, η τυπογραφία με τη χρήση κινητών στοιχείων προσέλαβε ευρεία εφαρμογή στην Κίνα σχετικά πρόσφατα, όταν μεταλαμπαδεύτηκαν εκεί οι σύγχρονες εκτυπωτικές μέθοδοι από τη Δύση.

Τέσσερα είναι τα ζωτικά στοιχεία των σύγχρονων εκτυπωτικών μεθόδων. Το πρώτο είναι τα κινητά στοιχεία, μαζί με τη διαδικασία στοιχειοθεσίας. Το δεύτερο είναι το πιεστήριο. Το τρίτο συνίσταται στη χρήση ενός πρόσφορου υλικού προς εκτύπωση όπως το χαρτί. Το χαρτί επινοήθηκε στην Κίνα, πολλά χρόνια νωρίτερα [από τον Τσάι Λουν] και η χρήση του επεκτάθηκε στην Ευρώπη πολύ πριν από την εποχή του Γουτεμβέργιου. Αυτό αποτελεί το μόνο στοιχείο της εκτυπωτικής διαδικασίας που βρήκε έτοιμο ο μεγάλος εφευρέτης.

Μολονότι υπήρξε κάποια προεργασία των υπολοίπων τριών στοιχείων, ο Γουτεμβέργιος ήταν εκείνος που πραγματοποίησε το πλήθος των σημαντικών βελτιώσεων στον τομέα της τυπογραφίας. Εκείνος, λόγου χάρη, υιοθέτησε ένα ειδικό κράμα μετάλλου κατάλληλο γι' αυτήν τη δουλειά. Ήταν επίσης ο άνθρωπος που έφτιαξε ένα ειδικό καλούπι για την ακριβή σελιδοποίηση, επινόησε την ειδική εκτυπωτική μελάνη με βάση το λάδι, και κατασκεύασε ένα πιεστήριο ιδανικό για εκτύπωση.

Όμως η συνολική προσφορά του ήταν απείρως ανώτερη από το άθροισμα των ατομικών εφευρέσεων και βελτιώσεων που πραγματοποίησε. Η σπουδαιότητά του έγκειται πρωτίστως στο γεγονός ότι κατάφερε να συνδυάσει όλα τα επιμέρους δεδομένα σε ένα αποτελεσματικό σύστημα παραγωγής. Η εκτύπωση, σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη προγενέστερη εφεύρεση, είναι στην ουσία μια διαδικασία μαζικής παραγωγής. Ένα τουφέκι είναι από μόνο του πιο αποτελεσματικό όπλο από ένα τόξο κι ένα βέλος μαζί. Ένα τυπωμένο βιβλίο όμως δεν υπερτερεί διόλου έναντι ενός χειρογράφου. Το πλεονέκτημα της τυπογραφίας συνίσταται στη μαζική παραγωγή. Αυτό που ανέπτυξε ο Γουτεμβέργιος δεν ήταν μια απλή εφεύρεση ή επινόηση, ούτε καν ένα σύνολο βελτιώσεων, αλλά μια πλήρης μέθοδος επεξεργασίας.

Τα βιογραφικά στοιχεία που διαθέτουμε για τον Γουτεμβέργιο είναι πενιχρά. Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε το 1400 περίπου, στην πόλη του Μάιντς, στη Γερμανία. Η συνεισφορά του στην τέχνη της τυπογραφίας πραγματοποιήθηκε στα μέσα του αιώνα, ενώ το κορυφαίο έργο του, η λεγόμενη γουτεμβέργεια Βίβλος, τυπώθηκε στο Μάιντς γύρω στο 1454 [περιέργως το όνομα του Γουτεμβέργιου δεν εμφανίζεται πουθενά σε κανένα από τα βιβλία του, ούτε καν στη Βίβλο, αν και είναι αναμφίβολο ότι η εκτύπωση έχει γίνει με τον εξοπλισμό του].

Φαίνεται πως δεν ήταν καλός επιχειρηματίας. Το βέβαιο είναι ότι δεν έκανε περιουσία από την εφεύρεσή του. Ενεπλάκη σε διάφορες νομικές διαμάχες, μία από τις οποίες είχε ως αποτέλεσμα να χάσει τον εξοπλισμό του, που περιήλθε στον συνέταιρό του, Γιόχαν Φουστ.
Ο Γουτεμβέργιος πέθανε στο Μάιντς το 1468.

Για να πάρουμε μια ιδέα της επιρροής του στην παγκόσμια ιστορία, αρκεί να συγκρίνουμε τις  εξελίξεις στην Κίνα και Ευρώπη. Την εποχή που γεννήθηκε, οι δύο περιοχές ήταν ισάξιες από την άποψη της τεχνολογικής ανάπτυξης. Μετά την εφεύρεση της σύγχρονης τυπογραφίας όμως η Ευρώπη προόδευσε ταχύρρυθμα, ενώ η πρόοδος της Κίνας -όπου συνεχίστηκε για αρκετό ακόμη καιρό η χρήση των κλισέ- υπήρξε συγκριτικά αργή. Θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι η εξέλιξη της τυπογραφίας ήταν ο μοναδικός παράγοντας αυτής της απόκλισης. Οπωσδήποτε πάντως ήταν ουσιώδης.
Χωρίς τον Γουτεμβέργιο η επινόηση της σύγχρονης τυπογραφίας μάλλον θα είχε καθυστερήσει σημαντικά.