Της Στέλλας Παναγοπούλου Πολιτισμολόγος ΕΑΠ Στον μεσαίωνα της Δύσης οι Ρομά αντιμετωπίστηκαν ως άπιστοι, άθεοι, παγανιστές, όπως οι ...
Της Στέλλας Παναγοπούλου
Πολιτισμολόγος ΕΑΠ
Στον μεσαίωνα της Δύσης οι Ρομά αντιμετωπίστηκαν ως άπιστοι, άθεοι, παγανιστές, όπως οι Εβραίοι, οι μάγισσες και οι λειτουργοί της λαϊκής πίστης. Την ίδια εποχή δημιουργείται μία σύνδεση με τους Εβραίους, που εκφράζεται σε θρησκευτικά χρονικά και στα συγγράμματα του Λούθηρου, του πατέρα της θεολογίας της Μεταρρύθμισης .
Οι ιδέες του Λούθηρου επηρέασαν αποφασιστικά τη διδασκαλία και τις πρακτικές της καθολικής εκκλησίας καθώς και την κανονικοποίηση της αίρεσης και της απιστίας. Η επιρροή του υπερέβη τους εκκλησιαστικούς θεσμούς και προσέγγισε ένα πλατύτερο κοινό, όπως φαίνεται από την ευρεία διάδοση των μεταφρασμένων έργων του Benedict Anderson. Παρότι κύριος στόχος των πυρών του Λούθηρου υπήρξαν οι Εβραίοι, επέκτεινε τα μέτρα που πρότεινε να ληφθούν εναντίον τους και ενάντια των Ρομά, ζητώντας για παράδειγμα, να αποκλειστούν από τα εκκλησιαστικά επαγγέλματα.
Υπάρχουν πολυάριθμες αναφορές εναντίον των Ρομά, όπως όταν ζητά να αντιμετωπιστούν οι εβραίοι, όπως «οι πρώτοι τσιγγάνοι», εννοώντας πιθανώς να τεθούν εκτός νόμου, κατά το πρότυπο του διατάγματος του Freiburg, to 1498. Στο κλίμα του θρησκευτικού φανατισμού που απογειώθηκε από τα μέσα του 16ου μέχρι και τα μισά του 17ου αιώνα, οι υπήκοοι κατηγορούνταν όχι μόνο για η δική τους αιρετική πίστη, αλλά σε μία επιχείρηση συλλογικής ευθύνης, και αυτή από τους προγόνους τους.
Η απιστία και η αίρεση αναμειγνυόταν με τους χριστιανικούς μύθους, αντλούμενοι υλικό από την Παλαιά διαθήκη. Ενίοτε, αναδιατυπωνόταν παλαιότεροι μύθοι που αφορούσαν τους Εβραίους, όπου στην νέα εκδοχή, υπήρχε και ένας ρόλος σε ρομά. Ο πλέον διαδεδομένος μύθος είναι αυτός που θέλει τους Εβραίους να σταυρώνουν τον Χριστό, αλλά και τους Ρομά να τον προδίδουν και να κατασκευάζουν τα καρφιά για τη σταύρωση. Αυτή η «προδοσία» τους βαραίνει μία «αιώνια κατάρα», η οποία εγγράφεται και στο μύθο της καταγωγής τους καθώς φέρονται να είναι απόγονοι του αδελφοκτόνου Κάιν.
Η τιμωρία για την προδοσία στο χριστιανισμό θα είναι η μόνιμη περιπλάνηση τους. Ο συσχετισμός του περιπλανώμενου τσιγγάνου με τον αιώνιο Εβραίο που στερείται γης και πατρίδας είναι προφανής. Σύνδεση των Ρομά με τους Εβραίους επιχειρεί, εκτός του θρησκευτικού πλαισίου, ο γερμανός ιστορικός, νομοδιδάσκαλος και ανατολιστής Johann Christoph Wangesei( 1633-1705), τον 17ο αιώνα. Αυτός ισχυρίστηκε πως οι Τσιγγάνοι είναι απόγονοι Εβραίων, οι οποίοι στα μέσα του 13ου αιώνα κρύφτηκαν σε κοιλώματα της γης προκειμένου να διαφύγουν τις μαζικές διώξεις και εμφανίστηκαν πάλι έπειτα από 50 χρόνια, ως Τσιγγάνοι.
Τότε δεν δόθηκε σημασία, όμως τον 20ο αιώνα η άποψη αυτή ενεργοποιήθηκε από τους εθνικοσοσιαλιστές, και εμπλουτίστηκε με ρατσιστικές συνδηλώσεις και χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να νομιμοποιηθεί το αίτημα της όμοιας μεταχείρισης Εβραίων και Τσιγγάνων. Πτυχή του ίδιου συσχετισμού αποτελεί η επισήμανση μίας βασικής διαφοράς ανάμεσα στους Εβραίους και Τσιγγάνους. Οι πρώτοι αποβλέπουν στην κατάκτηση της εξουσίας, ενώ οι δεύτεροι δεν φιλοδοξούν ανέλιξη. Αυτή η διαφορά υποδηλώνεται ακόμα και στον θρησκευτικό μύθο που παρουσιάζει τους εβραίους να αποφασίζουν και να πρωτοστατούν στη σταύρωση του Χριστού και τους Ρομά να είναι απλοί, αλλά πιστοί εκτελεστές των διαταγών τους.
Πυρήνας του στερεότυπου συσχετισμού είναι το διαφορετικό κύρος, παρά το ίδιο στίγμα, που προσδίδονται στους εβραίους και τους ρομά. Ο συσχετισμός αυτός αποδεικνύεται ανθεκτικός στο χρόνο, ακόμα και όταν ο χαρακτήρας της αναπαράστασης μεταλλάσσεται από θρησκευτικός σε ρατσιστικό. Την ίδια διαφορά επισήμανε τον 19ο αιώνα ο αξιωματούχος στις γερμανικές υπηρεσίες καταδίωξης εγκλήματος, Richard Liebich. Από την πλευρά των εθνικοσοσιαλιστών, η διαφορά αυτή υπαγόρευε την αναγκαιότητα να τεθεί προτεραιότητα στην καταδίωξη των εβραίων, αλλά δεν ακύρωνε την επιταγή της εξόντωσης των Ρομά.
