Ο Κομφούκιος, Κινέζος φιλόσοφος, ήταν ο πρώτος που ανέπτυξε ένα σύστημα πεποιθήσεων συνθέτοντας τις βασικές αντιλήψεις του κινεζικού λαο...
Ο Κομφούκιος, Κινέζος φιλόσοφος, ήταν ο πρώτος που ανέπτυξε ένα σύστημα πεποιθήσεων συνθέτοντας τις βασικές αντιλήψεις του κινεζικού λαού. Η φιλοσοφία του, βασισμένη σε μια προσωπική ηθική και στην ιδέα μιας κυβέρνησης που θα υπηρετεί το λαό και θα άρχει μέσω ηθικών παραδειγμάτων, εμπότισε τον πολιτισμό και τη ζωή της Κίνας για πάνω από δυο χιλιάδες χρόνια και επηρέασε βαθύτατα ένα σημαντικό τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού.
Ο Κομφούκιος γεννήθηκε το 551 π.Χ. στο μικρό κράτος του Λου, σημερινή επαρχία της Σαντούνγκ, στη βορειοανατολική Κίνα. Επειδή ο πατέρας του πέθανε σε νεαρή ηλικία, ο Κομφούκιος και η μητέρα του βυθίστηκαν στο τέλμα της φτώχειας. Ως νεαρός άνδρας, ο Κομφούκιος διετέλεσε χαμηλόβαθμος αξιωματούχος στην κυβέρνηση, αλλά λίγα χρόνια αργότερα παραιτήθηκε από το αξίωμά του. Αφιέρωσε τα επόμενα δεκαέξι χρόνια στη διδασκαλία, προσελκύοντας με την φιλοσοφία του αξιοσημείωτο αριθμό πιστών.
Σε ηλικία περίπου 50 ετών διορίστηκε σε υψηλή κυβερνητική θέση στο κράτος του Λου. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ωστόσο, εχθρικά διακείμενοι αυλικοί πέτυχαν πρώτη την απομάκρυνσή του και στη συνέχεια την εκδίωξή του από το κράτος, Πέρασε τα επόμενα 13 χρόνια ως περιπλανώμενος δάσκαλος και επέστρεψε στη γενέτειρά του όπου έζησε τα τελευταία 5 χρόνια της ζωής του. Πέθανε το 479 π.χ. Στον Κομφούκιο αποδίδεται συχνά η ιδιότητα του ιδρυτή θρησκείας, όμως αυτή η περιγραφή είναι ανακριβής.
Ο ίδιος σπανίως αναφερόταν στον Θεό, αρνιόταν να συζητήσει τη μεταθανάτιο ζωή και απέφευγε κάθε λογής μεταφυσικούς στοχασμούς. Ήταν κατά βάση ένας κοσμικός φιλόσοφος που ενδιαφερόταν για το ήθος και τη διαγωγή τόσο σε προσωπικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Οι δύο σημαντικότερες αρετές κατά τον Κομφούκιο ήταν τα γιεν και λι, που καθοδηγούν τη συμπεριφορά κάθε ανώτερου ανθρώπου.
Το γιεν έχει ενίοτε μεταφραστεί ως «αγάπη», αλλά ο ορισμός «καλοπροαίρετο ενδιαφέρον για το συνάνθρωπο» ίσως αποδίδει πιο εύστοχα την έννοια. Το λι, ενσωματώνει έναν συνδυασμό αγωγής, τελετουργικού, εθίμων, πρωτοκόλλου, ευπρέπειας και κοσμιότητας. Η λατρεία των προγόνων, η βασική κινεζική θρησκεία που υπήρχε πριν από τον Κομφούκιο, ενισχύθηκε από την ισχυρή εμφάνιση που ο ίδιος έδωσε στην οικογενειακή αφοσίωση και στο σεβασμό προς τους γονείς.
Ο Κομφούκιος δίδαξε ακόμα ότι σεβασμό και υπακοή όφειλαν επίσης οι γυναίκες στους συζύγους τους και οι υπήκοοι στους ηγεμόνες τους. Πάντως ο Κινέζος σοφός δεν ενέκρινε την τυραννία. Πίστευε ότι το Κράτος υπάρχει για να υπηρετεί τους πολίτες, όχι το αντίστροφο και επαναλάμβανε διαρκώς ότι ο άρχοντας πρέπει να κυβερνά διά του ηθικού παραδείγματος και όχι διά της βίας. Ένα από τα αξιώματά του αποτελεί παραλλαγή του Χρυσού Κανόνα: «Μην κάνεις στους άλλους ότι δεν θέλεις να σου κάνουν».
Ο Κομφούκιος ήταν άκρως συντηρητικός στις βασικές αντιλήψεις του. Θεωρούσε ότι η Χρυσή Εποχή είχε παρέλθει και προέτρεπε άρχοντες και λαό να επιστρέψουν στον παραδοσιακό δρόμο της αρετής. Πάντως το κομφουκιανό ιδεώδες μιας διακυβέρνησης διά του ηθικού παραδείγματος δεν υπήρξε επικρατούσα πρακτική σε παλαιότερους χρόνους και γι’ αυτό το λόγο ο Κομφούκιος υπήρξε καινοτόμος μεταρρυθμιστής σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ όσο πίστευε ο ίδιος. Ο Κομφούκιος έζησε στη διάρκεια της δυναστείας των Τσου, περίοδο υπέρτατου διανοητικού αναβρασμού στη Κίνα.
Οι σύγχρονοί του ηγεμόνες δεν αποδέχθηκαν το πρόγραμμά του. Όμως μετά το θάνατό του οι ιδέες του εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την χώρα. Όμως, μετά την έλευση της δυναστείας των Τσιν, το 221 π.Χ., ο κομφουκιανισμός έπεσε σε δυσμένεια. Ο πρώτος αυτοκράτορας των Τσιν, ο Σι Χουάνγκ Τι, φαινόταν αποφασισμένος να εκριζώσει την επιρροή του Κομφούκιου και να διασπάσει οριστικά τους δεσμούς με το παρελθόν. Επέβαλε την απαγόρευση της διδασκαλίας του Κομφούκιου και διέταξε να καούν όλα τα σχετικά βιβλία.
Η απόπειρα καταστολής απέτυχε, και όταν, λίγα χρόνια αργότερα τερματίστηκε η δυναστεία των Τσιν οι σοφοί μαθητές του Κομφούκιου μπόρεσαν εκ νέου να επιδοθούν στη διδασκαλία του δόγματος. Στη διάρκεια της επόμενης δυναστείας των Χαν [206 π.Χ.-220 μ.Χ.] ο κομφουκιανισμός καθιερώθηκε ως επίσημα φιλοσοφία του κράτους. Με αφετηρία τη δυναστεία των Χαν, οι Κινέζοι αυτοκράτορες ανέπτυξαν προοδευτικά το σύστημα επιλογής κυβερνητικών αξιωματούχων μέσω εξετάσεων.
Επί σειρά γενεών ένας μεγάλος αριθμός ευφυών και φιλόδοξων νέων αφιέρωναν χρόνια στην εντατική μελέτη των κλασσικών και επί αιώνες το σύνολο του έμψυχου υλικού της δημόσιας διοίκησης στην Κίνα απαρτιζόταν από πρόσωπα εμφορούμενα από τη φιλοσοφία του Κομφούκιου.
Το σύστημα αυτό διατηρήθηκε, με κάποιες διακοπές, επί 2.000 χρόνια περίπου, από το 100 π.Χ. ως το 1900 π.Χ. Ο κομφουκιανισμός όμως δεν ήταν απλώς η επίσημα φιλοσοφία της κινεζικής δημόσιας διοίκησης. Η πλειονότητα του λαού είχε εγκολπωθεί τα ιδεώδη του Κομφούκιου που για πάνω από 2000 χρόνια επηρέαζαν βαθύτατα τη ζωή και τη σκέψη του. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που εξηγούν την τεράστια απήχηση των ιδεών του Κομφούκιου στους συμπατριώτες του. Πρώτον, διέθετε ειλικρίνεια και ακεραιότητα υπεράνω πάσης αμφισβήτησης. Δεύτερον, ήταν ένας μετριοπαθής και πρακτικός άνθρωπος ο οποίος δεν αξίωνε από τους άλλους πράξεις που ξεπερνούσαν τις δυνάμεις τους. Όταν τους ζητούσε να είναι έντιμοι δεν είχε από αυτούς την απαίτηση να αρθούν στο ύψος της αγιοσύνης.
Σε κάθε περίσταση αντικατόπτριζε την ψυχοσύνθεση του μέσου Κινέζου. Αυτό ήταν ίσως το κλειδί της απροσμέτρητης επιτυχίας των ιδεών του στην Κίνα. Ο Κομφούκιος δεν ζητούσε από τους συνανθρώπους του να μεταβάλουν τις θεμελιώδεις πεποιθήσεις τους. Μάλλον αναδιατύπωνε με σαφή και εντυπωσιακό τρόπο τα βασικά παραδοσιακά ιδεώδη τους. Είναι ίσως ο φιλόσοφος που προσέγγισε περισσότερο από κάθε άλλον τις στοιχειώδεις αντιλήψεις των συμπατριωτών του. Ο κομφουκιανισμός, που υπογραμμίζει κυρίως τις υποχρεώσεις των ατόμων παρά τα δικαιώματά τους, φαντάζει ίσως «δύσπεπτος» και απωθητικός με τα σύγχρονα δυτικά κριτήρια.
Ως κυβερνητική φιλοσοφία ωστόσο αποδείχθηκε άκρως αποτελεσματικός στην πράξη. Κρίνοντας με βάση την ικανότητά του να διατηρήσει την εσωτερική ειρήνη κι ευημερία, η Κίνα υπήρξε για μια περίοδο 2.000 ετών η πιο ευνομούμενη χώρα του κόσμου. Τα ιδεώδη του Κομφούκιου, με βαθιές ρίζες στον κινέζικο πολιτισμό, δεν γνώρισαν ευρεία απήχηση εκτός ανατολικής Ασίας. Είχαν όμως σημαντικό αντίκτυπο στην Κορέα και την Ιαπωνία, κράτη που επηρεάστηκαν βαθύτατα από την κινεζική κουλτούρα.
Σήμερα, ο κομφουκιανισμός έχει υποβαθμιστεί στην Κίνα. Οι κομμουνιστές, σε μια προσπάθεια διάρρηξης των δεσμών με το παρελθόν, εξαπέλυσαν δριμύτατη επίθεση ενάντια στον Κομφούκιο και τις θεωρίες του, δρομολογώντας έτσι την πιθανή εξασθένιση της επιρροής του. Στο παρελθόν, όμως, αποδείχθηκε ότι οι ιδέες του Κομφούκιου ήταν βαθιά ριζωμένες στο πολιτισμικό υπέδαφος της Κίνας γι’ αυτό και διόλου θα πρέπει να εκπλαγούμε αν σε κάποια φάση σημειωθεί αναζωπύρωση του κομφουκιανισμού.
