Γιάννης Λούλης* Αν κυριαρχεί ένα φαινόμενο που διαπερνά την εποχή μας, τούτο είναι το δηλητήριο μιας διάχυτης τοξικότητας. Αυτή έχει ο...
Γιάννης Λούλης*
Αν κυριαρχεί ένα φαινόμενο που διαπερνά την εποχή μας, τούτο είναι το δηλητήριο μιας διάχυτης τοξικότητας. Αυτή έχει ολιστική μορφή. Ξεπετάγεται μέσα από τον χώρο της πολιτικής. Διαπερνά τον κοινωνικό ιστό. Καθορίζει πολλές οικονομικές επιλογές. Φυσικά οι δικτατορίες ήσαν πάντα από τη φύση τους τοξικές. Τώρα όμως, σε πολλά επίπεδα, τις μιμούνται οι δημοκρατίες. Αφήνοντας λοιπόν στην άκρη τις δικτατορίες, το πιο ανησυχητικό φαινόμενο τοξικότητας στην εποχή μας ξεπηδά μέσα από κάποιες δημοκρατίες.
Φυσικά, κυρίως διοχετεύεται από την κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη και ηγέτιδα του δημοκρατικού στρατοπέδου: την Αμερική. Είναι εδώ ακριβώς που πρακτικές αυθαιρεσίας και ανομίας, καθώς και μια αχαλίνωτη αλαζονεία, απαξίωσαν τις φιλελεύθερες αξίες. Ετσι στρώθηκε το χαλί για την έλευση ενός ακροδεξιού λαϊκιστή, όπως ο Τραμπ, κάτι που μόνο η φαντασία ενός μυθιστοριογράφου όπως ο διάσημος Φίλιπ Ροθ μπορούσε να προβλέψει στο «The Plot Against America» που δημοσιεύτηκε το 2004. (Για το φαινόμενο του τραμπισμού ανάλυση υπάρχει στο πρόσφατο βιβλίο μου «Ανομος Κόσμος: Πώς φτάσαμε στην εποχή Τραμπ», Καστανιώτης, τέλος 2019.)
Οι τοξίνες που διασπείρει παγκοσμίως ο Τραμπ, αφού άλλωστε ηγείται της υπερδύναμης, δεν είναι κάτι συγκυριακό. Ούτε ο Τραμπ ήρθε από το πουθενά. Αν δεν περνούσαν κρίση οι φιλελεύθερες δημοκρατίες, δεν θα ερχόταν «η ώρα του Τραμπ», ή του όποιου Τραμπ. Στην περίπτωση της Αμερικής προηγήθηκαν η εικοσαετία της ανομίας και αυθαιρεσίας επί Μπους και η ηπιότερη εκδοχή του Ομπάμα, που από κοινού υπονόμευσαν φιλελεύθερες αξίες και δομές. Ο Φράνσις Φουκουγιάμα είναι ένας διάσημος Αμερικανο-Ιάπωνας διανοητής. Αισιόδοξα, το 1990 έκανε λόγο για το «Τέλος της Ιστορίας», προβλέποντας την παγκόσμια εξάπλωση των δημοκρατικών καθεστώτων και των αξιών τους. Διαψεύσθηκε.
Πιο ρεαλιστής το 2014, με άρθρο του στο Foreign Affairs, έκανε λόγο για μια Αμερική «σε παρακμή». Αναλύοντας τις δημοκρατικές διαδικασίες εξηγούσε πώς τα ειδικά συμφέροντα κυριαρχούν όλο και περισσότερο στο Κογκρέσο μέσα από τα διαβόητα λόμπι, που χρηματοδοτούνται από μεγάλες επιχειρήσεις.
Και διαπίστωνε: «Οι δημοκρατικές διαδικασίες επηρεάζονται από τους λίγους και ισχυρούς». Οι θετικές γνώμες για το Κογκρέσο ήσαν το 2014 7%! Οι νεότερες γενιές (όσοι γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1980), μόνο σε ποσοστό 29% θεωρούσαν σημαντικό «ότι ζουν σε μια δημοκρατία». Αυτό το κλίμα απαξίωσης και κυνισμού θα ενίσχυε, σε επίπεδα-ρεκόρ, το ρεύμα αποχής στις προεδρικές του 2016. Δεν θα ψήφιζε ένας στους δύο Αμερικανούς. Ενώ τώρα όλοι συνειδητοποιούν πως η αποχή είναι βούτυρο στο ψωμί του Τραμπ εν όψει των επόμενων εκλογών του Νοεμβρίου. Γνωρίζουμε από μελέτες πως οι πιο φανατικοί ψηφοφόροι, που τροφοδοτούν το ακροδεξιό λαϊκιστικό ρεύμα, είναι οι λεγόμενοι «ξεχασμένοι», που νιώθουν περιθωριοποιημένοι και εγκαταλελειμμένοι.
Αυτοί είναι κυρίως οργισμένοι και άρα ελκύονται από τις κραυγές των ακροδεξιών λαϊκιστών. Ο Τραμπ έτσι κέρδισε παραδοσιακούς στυλοβάτες-ψηφοφόρους της εργατικής τάξης που ήσαν φέουδο των Δημοκρατικών. Αυτοί θεωρούνταν, για τα αμερικανικά δεδομένα, αριστερόστροφοι!
Η πιο παταγώδης ανοησία που έχει πάντως ακουστεί είναι εκείνη από τον ιδιόρρυθμο διανοητή Μπερνάρ Ανρί Λεβί, σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή», όπου ήθελε να υπερασπιστεί τους παραδοσιακούς πολιτικούς και τις φιλελεύθερες ελίτ. Θα έλεγε, λοιπόν, στην ουσία πως η Ακροδεξιά αυτογονιμοποιείται και γι’ αυτό τρέφεται «από τον εαυτό της»! Φυσικά την Ακροδεξιά τη θρέφουν οι αδυναμίες των φιλελεύθερων δημοκρατιών και των ελίτ τους.
Η απογείωση του 1989 έκανε τις φιλελεύθερες δημοκρατίες να νιώθουν πως η Ιστορία είναι στο πλευρό τους. Ιδίως την Αμερική. Για την υπουργό Εξωτερικών Ολμπράιτ, η Αμερική έβλεπε πιο μακριά από τα άλλα έθνη! Ο Μπους, στη συνέχεια, εισέβαλε στο Ιράκ με απροκάλυπτα ψεύδη, παραβιάζοντας κάθε έννοια Διεθνούς Δικαίου. Διαμορφώθηκε το κολαστήριο του Γκουαντάναμο. Βασανισμοί υπόπτων έγιναν με βάση ειδικά μνημόνια.
Απαγωγές υπόπτων για «τρομοκρατία» οι οποίοι στέλνονταν σε μαύρες τρύπες φυλακών για «ανάκριση» που βρίσκονταν σε φιλικές δικτατορίες ανά τον κόσμο. Με τη σειρά του ο Ομπάμα κλιμάκωσε τον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Ενέκρινε πλήθος πληγμάτων με drones, με πολλά αθώα θύματα. Εκανε εκατομμύρια παράνομες παρακολουθήσεις σε Αμερική και Ευρώπη. Θύμα του ήταν το... κινητό της Μέρκελ, κάτι που προκάλεσε σάλο!
Και όμως ο μύθος του Ομπάμα, σε κάποιους κύκλους, ακόμα κρατεί! Το Ινστιτούτο Freedom House στις ΗΠΑ, που κατατάσσει τις χώρες σε ελεύθερες, μερικώς ελεύθερες και ανελεύθερες, με διάφορους δείκτες και κλίμακες εντός της κάθε κατηγορίας, καταλήγει τη χρονιά που πέρασε σε άκρως ανησυχητικά συμπεράσματα. Για τρίτη συνεχή χρονιά οι δημοκρατίες είτε λιγοστεύουν, είτε υποχωρούν στην κλίμακα ελευθερίας, όπως άλλωστε και η Αμερική. Ενώ για τον Τραμπ διαπιστώνεται πως «κανένας πρόεδρος της σύγχρονης εποχής δεν έχει δείξει τόση ασέβεια σε αξίες, αρχές και θεσμούς».
Πέρα από τους δείκτες όμως, υπάρχει η ποιοτική ουσία που αφορά την κρίση των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Εδώ λοιπόν πρέπει να σταθούμε σε τέσσερις πηγές τοξινών:
● Σε πολιτικά συστήματα που δυσλειτουργούν συνολικά. Αυτά περιθωριοποιούν πολίτες, ευνοούν τους ισχυρούς και γεννούν πόλωση και τυφλές συγκρούσεις.
● Το πολιτικό προσωπικό είναι πιο απαξιωμένο παρά ποτέ και όλο και πιο ανεπαρκές. Υπάρχουν κομματικοί μικρόκοσμοι που απωθούν τους ικανούς, αλλά και ανακυκλώνουν τη μιζέρια τους. Διαθέτουν λοιπόν μέτριες ή κάτω του μετρίου ηγετικές ομάδες που επιλέγονται από τους ψηφοφόρους ως απλώς το μη χείρον.
● Κρισιμότατο είναι ότι οι κοινωνίες είναι βαθύτατα ρηγματωμένες από οικονομικές ανισότητες. Τούτη είναι ίσως η κορυφαία πληγή της εποχής μας. Οι οικονομικά ισχυροί και οι πολιτικά μέτριοι, από κοινού, συντηρούν τη νέα αυτή στρέβλωση, που με τη σειρά της μολύνει τον δημόσιο βίο και συνθλίβει μεγάλες ομάδες του πληθυσμού. Ζητούμενο λοιπόν είναι προοδευτικές ριζοσπαστικές πολιτικές που ενσωματώνουν τους «ξεχασμένους».
● Τέλος, η κρίση των δημοκρατιών συνδέεται με το ότι οι ίδιες έχουν απαξιώσει –στην πράξη– τις αξίες τους. Ετσι, οι πολίτες γίνονται αδιάφοροι ή κυνικοί και, πάντως, έρμαιο των ακραία δεξιών λαϊκιστών.
Από αυτές τις τέσσερις εστίες ξεπηδά η τοξικότητα της εποχής μας και όσο οι εστίες αυτές δεν αντιμετωπίζονται, τόσο η μια τροφοδοτεί την άλλη. Δημιουργώντας ένα πλέγμα το οποίο μπορεί να σπάσει μόνο μέσα από προοδευτικές πολιτικές, ριζοσπαστικές αλλά και συνετές. Αυτές θα κλείσουν τα κοινωνικά ρήγματα και θα αναδείξουν ένα νέο πολιτικό προσωπικό με βούληση, αξίες και ικανότητες. Περιθωριοποιώντας το απειλητικό ρεύμα της Ακρας Δεξιάς που απλώνει το δηλητήριό της.
ΥΓ.: Στις τοξίνες του εγχώριου τοπίου θα αναφερθούμε σε άλλη ανάλυση. Η χώρα δεν απειλείται από την εισαγωγή τοξινών. Εχει άφθονες δικές της.
* Επικοινωνιολόγος, πολιτικός αναλυτής και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Επαγγελματικά δραστηριοποιείται εκτός Ελλάδος.
www.efsyn.gr
